Trầm cảm là chứng rối loạn tâm thần phổ biến. Người mắc phải thường có các suy nghĩ tiêu cực. Điều này nếu kéo dài sẽ ảnh hưởng đến hành vi và cảm xúc như rối loạn giấc ngủ, tự tử… Những người nhiễm HIV thường gặp vấn đề này trong thời gian đầu điều trị. Nguyên nhân gây ra chủ yếu do định kiến xã hội, tâm lý sợ hãi hơn là do thuốc điều trị. Tuy nhiên, một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng ARV có thể làm trầm trọng hơn tình trạng này. Theo phác đồ ARV bậc 1 của Việt Nam, Efavirenz và Dolutegravir có ảnh hưởng đến tâm lý người bệnh.
1. Efavirenz
Efavirenz thuộc nhóm thuốc NNRTIs. Tác dụng của nhóm thuốc này là cản trở quả trình phiên mã ngược của virus. Efavirenz được cấp phép vào năm 1998 tại Mỹ và 1999 tại châu Âu. Nó có khả năng chống lại HIV mạnh và các tác dụng phu khá lành tính. Tuy nhiên, đó là khi so với các loại ARV đời đầu như Zidovudine. Ngày nay, đã có nhiều lựa chọn thay thế, Efavirenz không còn phổ biến nữa.
Efavirenz có rất nhiều tác dụng phụ liên quan đến thần kinh. Điều này gây ra do tương tác của Efavirenz với thụ thể Serotonin. Các tác dụng phụ thường gặp là rối loạn giấc ngủ, chóng mặt, trầm cảm… Các tác dụng phụ này thường chỉ kéo dài trong 4 tuần đầu tiên. Tuy nhiên, ở một số người, chúng có thể phát triển thành trầm cảm kéo dài. Vì vậy, nếu tấm lý hiện tại của bạn không tốt, hoặc có tiền sử bị trầm cảm thì bạn không nên dùng Efavirenz. Nếu bạn đã dùng và bị ảnh hưởng, thay đổi phác đồ điều trị sẽ hiệu quả trong trường hợp này.
Hiện nay, phác đồ TLE ( Avonza) có sử dụng Efavirenz. Do có nhiều tác dụng phụ, nên mọi người thường dùng phác đồ TLD ( Acriptega) hơn. Tuy nhiên, phác đồ này cũng không hẳn là hoàn hảo. Thành phần chữ D có nghĩa là Dolutegravir cũng ảnh hưởng đến tâm lý người bệnh.
2. Dolutegravir
Dolutegravir thuộc nhóm thuốc INSTIs. Tác dụng của nhóm thuốc này là cản trở virus ẩn chính nó vào trong tế bào. Các tác dụng phụ liên quan đến thần kinh của Dolutegrevir tương tự Efavirenz, đặc biệt là mất ngủ. Vì vậy, bạn không nên dùng Dolutegrevir trước khi ngủ. Nhìn chung, các tác dụng phụ gây ra bởi Dolutegravir rất hiêm gặp.
Theo một báo cáo tại Hà Lan, có 2 trường hợp bị trầm cảm nặng do sử dụng Dolutegrevir. Điều này được thuyết phục bởi họ không gặp vấn đề gì về trầm cảm trước đây. Và tình trạng này chấm dứt khi họ chuyển sang phác đồ điều trị khác. Dù vậy, không có khuyến nghị thay đổi phác đồ có Dolutegrevir khi gặp vấn đề tâm lý. Điều này do số lượng các trường hợp bị ảnh hưởng rất ít.
3. Điều trị trầm cảm đồng thời HIV
Khi bạn bị trầm cảm hoặc cảm nhận được sự tiêu cực của bản thân, điều bạn cần làm là nói ra. Nói ra với người thân, bạn bè hoặc người bạn tin tưởng. Tìm kiếm sự giúp đỡ không nói lên rằng bạn yếu đuối hay ngốc nghếch. Nó thể hiện sức mạnh và ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả điều trị.
Nếu bạn vẫn nghĩ mình cần tìm bác sĩ tâm lý và dùng thuốc trầm cảm, bạn sẽ cần một vài lưu ý. Có 4 nhóm thuốc chống trầm cảm chính:
- SSRIs
- TCA
- SNRIs
- MAOIs
Bác sĩ thường sẽ kê đơn SSRIs cho bạn. Tuy nhiên, vài thuốc trong nhóm này tương tác với ARV. Vì vậy, bạn cần nói chuyện với bác sĩ về ARV bạn đang dùng. Sertraline, citalopram và escitalopram là các thuốc thường dùng vì chúng ít tương tác với ARV.
Thời gian sử dụng thuốc tùy vào tình trạng của bạn,. Nhưng, bạn không được ngưng thuốc đột ngột vì nó có thể gây hôi chứng cai thuốc trầm cảm. Bạn nên nói chuyện với bác sĩ để giảm liều dần một cách an toàn.
Lời kết: ARV chỉ tác động nhỏ lên tâm lý của bạn. Lối sống và suy nghĩ là nguyên nhân chính dẫn đến trầm cảm. Đừng ngần ngại tìm sự trợ giúp khi găp các vấn đề tâm lý. Dựa dẫm vào người khác không thể hiện bạn yếu đuối. Chiu đựng không thể hiên bạn mạnh mẽ. Điều bạn cần là sức khỏe của chính bạn. Bạn chỉ thông minh khi bạn đạt được điều này.
Tài liệu tham khảo:
Psychiatric Symptoms in Patients Receiving Dolutegravir – PMC (nih.gov)
